In deze blog plaats ik nu en dan een bericht over het Rietveld. Dat bericht kan nieuws bevatten of over vroeger gaan; teksten en foto’s of een filmpje. Mocht u tips hebben, laat het mij dan weten via info@vaardorphetrietveld.nl of via Facebook. Via mijn Facebook kondig ik ook telkens aan dat er een nieuw bericht staat op deze blog.
Op zaterdag 6 mei jongstleden vond een opschoonactie plaats in het Rietveld. Initiatiefnemer was bestuurslid Margreet Letter van de bewonersvereniging. Gelukkig was het die dag goed weer. De actie begon om 10.30 uur en duurde ongeveer anderhalf uur. Er deden in totaal 13 bewoners mee. Die ochtend is er tijdens de schoonmaak heel wat rommel uit de Rietveldse vaart gehaald en afgevoerd – vooral veel plastics. Na afloop was er een gezellig samenzijn bij Ron en Margreet op Rietveld 12 met koffie en wat lekkers. Volgend jaar opnieuw?
Zaterdag 1 april 2023 – Ondanks het slechte weer van deze dag hadden zich 45 bezoekers gemeld bij de Rietveldse brug. En natuurlijk ook wethouder Relus Breeuwsma van recreatie, die het monumentbord van vaardorp het Rietveld zou onthullen. Maar al snel bleek dat hij dit had gedelegeerd aan de kleine Rietveldbewoner Bram, die die dag – op 1 april – zijn verjaardag vierde. Derhalve verrichtte Bram reeds op 10 jarige leeftijd zijn eerste officiële handeling.
Zelf heb ik (Let Belt) namens het bestuur van de bewonersvereniging het Rietveld toegelicht dat het monumentbord voortgekomen is uit een enquête in 2019. Daarin toonden de bewoners zich bezorgd over de achteruitgang van hun woongebied. In het rapport ‘de Toekomst van het Rietveld’ verzochten wij de gemeente om maatregelen. Niet lang daarna bracht de gemeente het vaardorp onder in haar cultuur-historisch bestemmingsplan en sindsdien is het vaardorp een soort beschermd dorpsgezicht geworden. Daarnaast wilden de bewoners het karakter van het vaardorp ook zichtbaar maken via een informatiebord, wat uiteindelijk een monumentbord is geworden. Wij kregen hiervoor geld van de ANWB en van de stichting Land van Wijk en Wouden. Wij zorgden voor de tekst, het PReT (Platform voor Recreatie en Toerisme) hielp ons met de vormgeving. Er komen drie van deze borden rond het Rietveld; de ander twee komen bij de Rietveldse molen en aan de Compierekade.
In 2 rondvaartboten en met de fiets ging men daarna naar Theetuin ’t Woutje. Daar stond de houtkachel aan en met koffie en broodjes werden het gezelschap weer op temperatuur gebracht. Het programma kon vervolgd worden.
Ik lichtte toe hoe wij als bewonersvereniging twee jaar lang hebben samengewerkt met het Platform voor Recreatie en Toerisme (PReT) uit Alphen. Namens de bewonersvereniging nam ik deel aan een overleg, dat het PReT organiseerde voor zg. recreatieaanbieders in en rond het Rietveld, zoals de b&b’s, vakantiehuisjes, rondvaart etc. In dit overleg ontstond de vraag naar een vaarkaart voor het Rietveld. Toen mij gevraagd werd deze samen te stellen werd dit vervolgens een historische vaarkaart. Nadat het PReT de vormgeving had verzorgd kwam de vaarkaartfolder uit aan het begin van de vorige zomer. Het bleek zo’n groot succes, dat er nu al weer een herdruk gaat plaatsvinden.
Daarna kwam ook de vraag aan mij om een wandelroute die het PReT had ontworpen voor het gebied tussen het dorp en het Rietveld ‘historisch te duiden’. Ook deze wandelroute, de Geer en Rietveldroute is inmiddels klaar. Mede namens het PReT en haar achterban overhandigde ik beide folders aan wethouder, niet zonder gezegd te hebben dat ook de beide folders een verdieping zijn voor het cultuur-historisch karakter van ons gebied.
Het woord was daarna aan de wethouder. Hij toonde zich eerder al blij en verrast over het monumentbord en nu dus ook over de beide routefolders. Hij prees al het werk dat daarvoor in het Rietveld was verricht en met name de samenwerking daarbij tussen alle partijen die er direct en indirect bij betrokken waren. Bij nieuwe ontwikkelingen kon het Rietveld rekenen op een positieve benadering vanuit het gemeentehuis.
De laatste spreker was Han Hendrikxs, secretaris van het PReT. Hij keek terug op de bijzonder prettige samenwerking in het Rietveld. Daarnaast kondigde hij 2 nieuwe beleidsinitiatieven aan die het PReT de komende tijd wil realiseren. Allereerst gaat het hierbij om een toeristische bebording in Hazerswoude. Het is de bedoeling dat allerlei eigen bordjes van recreatieve voorzieningen gaan verdwijnen en worden vervangen door een overzichtelijk geheel van bruine verwijsborden. Zoals ook in Boskoop reeds is gebeurd. Een tweede ontwikkeling die het PReT in gang wil zetten is het organiseren van ‘arrangementen’. Daarbij worden voorzieningen en activiteiten aan elkaar gekoppeld, zodat er een leuk daagje uit ontstaat in plaats van een enkele activiteit. Hij toonde daarbij een eerste arrangement, waarbij activiteiten in Hazerswoude en Boskoop worden gecombineerd. De wethouder liet weten beide ontwikkelingen toe te juichen.
Daarna werd het nog gezelliger in de Theetuin, toen ”Annie van de bakker” ten tonele verscheen, in klederdracht en met onvervalst Hazerswouds accent. De aanwezigen genoten volop van Annie Boer haar optreden. Als kind bracht zij brood rond in het vaardorp. Haar praatjes en verhalen konden de aanwezigen niet lang genoeg duren. Maar niet getreurd, Annie komt terug. In de maanden juli en augustus verzorgt zij elke woensdag om 14.30 uur een optreden in de Theetuin. U moet tevoren wel even reserveren.
De folders van de vaarroute het Rietveld en de wandelroute Geer- en Rietveld zijn beschikbaar bij de recreatieaanbieders, o.a. Klein Giethoorn, Theetuin ‘t Woutje en Jeu de Boer. Ook komen zij nog voor de zomer op deze website te staan.
Het Rietveld is een prachtige plek om te verblijven. Heerlijk een dagje – of eventueel wat langer – in de rust en natuur. Je kunt er als vanouds vissen, varen en zwemmen. Maar je kunt er ook je hobby uitoefenen, zoals bijvoorbeeld tekenen en schilderen.
Dat hebben in elk geval heel wat mensen gedaan, getuige de schilderijen en tekeningen van het vaardorp, die telkens weer opduiken.
Voor deze blog hebben we er 11 verzameld, schilderijen, aquarellen en tekeningen. En daar hebben we foto’s van gemaakt.
Let op: u kunt alle foto’s vergroten door erop te klikken.
Mocht u ook zelf een schilderij of tekening hebben, die in het Rietveld gemaakt is, laat het mij dan weten. Dan kunnen we die wellicht een volgende keer ook plaatsen.
En mocht u zelf willen tekenen of schilderen in het Rietveld: U bent van harte welkom!
We hadden het niet meer verwacht, maar toch werd 2022 een jaar waarin we konden schaatsen op het Rietveld. Het waren niet meer dan 2 dagen, 17 en 18 december, maar: het was weer heerlijk! Hierbij een paar foto’s.
De Papenvaart loopt vanaf de Rietveldse molen naar het natuurgebied het Spookverlaat. Daar maakt de vaart een knik en loopt vervolgens verder naar de Rijn. Aan de oostkant van deze knik lag het sluisje waar het volgens de legende spookte, het spook-verlaat. Het sluisje verbond de Papenvaart met de Dwarswetering noordelijk langs de Kruiskade.
Toen de Rietveldse molen in 1648 begon te malen – de Kerkvaart in – begon het water in en rond het dorp onaanvaardbaar hoog te stijgen. Hier en daar ging het over de landerijen. Dat was de reden dat in 1659 de Papenvaart werd gegraven. Doel was het water van de Rietveldse molen rechtstreeks naar de Rijn te leiden. Daarvoor hoefde alleen een boezemvaart gegraven te worden vanaf de molen tot aan de Dwarswetering. Deze wetering lag er toen al, van oost naar west halverwege tussen dorp en Rijndijk. De Dwarswetering had een eigen uitgang naar de Rijn. Deze lag met een kleine knik in het verlengde van de Papenvaart. Ook dit deel naar de Rijn wordt tegenwoordig Papenvaart genoemd.
Het is goed mogelijk dat het verlaat in diezelfde periode werd gebouwd. Met het sluisje behield de Hoornse polder , gelegen aan de Rijn, een eigen vaarverbinding naar de Rijn. De polder het Rietveld was eigenaar van het verlaat en zorgde ervoor dat deze werd onderhouden. De Hoornse polder, die dus baat had bij het sluisje, betaalde onderhoudskosten aan het Rietveld.
Sinds medio 19e eeuw duikt een legende op die zich rond het verlaat heeft afgespeeld, de legende van Amalia en Frederik. De legende sprak tot de verbeelding, want sinds die tijd werd het verlaat het ‘spook-verlaat’ genoemd.
In 1960 was het houten spook-verlaat in slechte conditie en werd het gesloopt en verwijderd. Normaal gesproken zou het daarna tezamen met de legende in de vergetelheid raken. Maar het liep anders. In 1980 werd in het zelfde gebied een groot natuurgebied aangelegd, als natuurcompensatie voor de gevolgen van de ruilverkaveling Rijnstreek Zuid. En dat natuurgebied, met in het hart de eeuwenoude Kruiskade, werd vernoemd naar het sluisje: het Spookverlaat. Ook de ontsluitingsweg die langs dit natuurgebied was aangelegd kreeg dezelfde naam. Zo kregen het verdwenen sluisje en de legende die ermee verbonden was een nieuw leven. Virtueel dan, want zelfs een goede foto ontbrak.
Totdat onlangs een bewoner van het Spookverlaat een foto beschikbaar stelde van het spook-verlaat in 1930. Onze website heeft dus een primeur; dit is de foto:
‘t spook-verlaat 1930
Van het verlaat is bekend dat het een dagwijdte had van 2.90 m en een schut lengte van 5.75 m.
Het sluisje had zijn laatste grondige renovatie ondergaan in 1901. Uitvoerder daarvan was de bekende molenmaker J.Dekker uit Hazerswoude. Hij deed het voor de prijs van 3450 gulden.
Een variant op de legende
De legende van Amalia en Frederik is beschreven in een eerdere blog-aflevering. Deze beschrijving treft u opnieuw aan onder aan deze blog. Eerst nog wil ik uw aandacht vragen voor een variant op de legende, genaamd ‘Oh Frederik’.
In 2012 voerde de Hazerswoudse toneelvereniging Onder Ons een variant op van de legende van Amalia en Frederik. Het werd de opera Oh Frederik, speciaal geschreven voor het Onderuit-festival in dat jaar.
De oude en wijze toneelvereniging – de oudste van Nederland – weet: een legende hoeft niet waar te zijn; vaak is alleen de kern waar en is de rest eromheen verzonnen. Een variant maken kan dus heel goed.
De opera Oh Frederik werd in dat jaar op locatie gespeeld, te weten in de boerderij van Martien de Frankrijker aan het Spookverlaat en voor een stukje ook buiten bij de plek waar het verlaat ooit lag. In ‘Oh Frederik’, de naam is goed gekozen, wordt Amalia van alle blaam gezuiverd en rijdt Frederik een scheve schaats. De opera duurt ongeveer een half uur en is zeker de moeite van het kijken waard! Bekijk de opera door deze link aan te klikken: https://www.youtube.com/watch?v=ItmOJ81Dstw
En tot slot hierbij de originele versie:
De legende van Amalia en Frederik
Centraal in de legende staan de geliefden Amalia en Frederik. Hun liefdesspel speelde zich af tijdens een zwoele zaterdagavond; het was al schemerig. Zoenend en strelend en gezeten op de rand van het verlaat verloren zij zich in elkander. Maar plotseling liet Frederik merken meer te willen, hij was opgewonden. Amalia, geschrokken van zoveel doortastendheid, riep ‘Wat doe je nou?’ en “Blijf van mij àf!” En bij het woord ‘àf’ gaf zij haar minnaar een flinke duw. Die tuimelde vervolgens achterover in het diepe sluiswater. Toen voltrok zich een drama, want geen van beiden kon zwemmen. Hij riep om haar en om haar hulp, en ook zij riep om hulp, radeloos, reddeloos. Niemand hoorde hen! Spoedig verdween Frederik naar de diepte en kwam niet meer boven. Daarna zag zij alleen nog maar zijn strohoed drijven. Amalia kreeg spijt, veel spijt naderhand. Zij was gebroken en ontwikkelde zich daarna steeds meer tot een getroebleerde en melancholische vrouw. Artsen konden haar niet helpen. Vaak op de zaterdagavond werd zij gedreven naar het verlaat, alsof een onzichtbare hand haar meenam. Daar hoorde ze dan een bekende stem, smekend en hol vanuit de diepte: “Amalia, Amalia, bemint gij mij?” Maar zij was niet de enige; ook anderen begonnen zich te melden. Ook zij meenden het geroep van Frederik gehoord te hebben……..Het verlaat werd steeds meer een Spookverlaat.
In 1982 haalde melkvaarder Jan van der Lip voor de laatste maal de bussen melk op bij de Rietveldse boeren. Rond die zelfde tijd stopte hij ook met zijn werk als meelvaarder: het bezorgen van zakken voedermeel bij de boerderijen. Het was niet meer nodig, want de boeren hielden ermee op of waren er al mee opgehouden.
In dat jaar 1982 zouden de traditionele melkbussen vervangen moeten worden door gekoelde opslagtanks. Voor de kleine Rietveldse boerderijen zou dat echter een brug te ver zijn. Het zou niet alleen een te grote investering vergen, maar ook zou invoering van opslagtanks in het vaardorp stuiten op een aantal fysieke problemen. Zo was een aantal boerderijen nog steeds niet over land bereikbaar door de tankauto’s van de melkfabriek. Alle natte (varende) boeren in het Rietveld kozen rond die tijd eieren voor hun geld of hadden dat al ruim tevoren gedaan. Zij maakten gebruik van een afkoopregeling om te kunnen stoppen. Sommige boeren vertrokken naar elders om een nieuwe grotere boerderij te kunnen starten of hielden er definitief mee op. Anderen kozen er voor om op de Rietveldse grond een boomkwekerij te starten. De aanleg van wegen, het nieuwe bestemmingsplan en de geschiktheid van de grond maakten dat erg aantrekkelijk.
Dat zijn werk stopte vond meel- en melkvaarder Jan destijds niet erg, want ‘ik kreeg lichamelijke klachten’. Vooral bij het sjouwen van de zakken meel, 50 kilo per stuk, de boot in en de boot uit ging het mis: “Ik droeg ze niet goed, waardoor ik een verzakking opliep’.
Vijftien jaar lang, vanaf 1967, had hij met zijn schuit de zakken voedermeel bij de boeren bezorgd. Dit deed hij een paar maal per week vanaf het meelschuurtje aan de Compierekade, waar het meel door de voederbedrijven werd afgeleverd. Ook het dagelijkse melkvaren had hij geruime tijd gedaan, namelijk 10 jaar. De volle melkbussen voer hij naar het pleintje bij de slachterij aan de Gemeneweg, waar ze werden opgehaald door de vrachtwagen van de melkfabriek.
Hoewel de combinatie van meel en melk bezorgen zwaar was, vond Jan dat in die tijd niet erg. De gezelligheid in het vaardorp woog daar goed tegenop: “Je kwam altijd mensen tegen en er was toen nog wel tijd voor een praatje. In de winter was het vaak wel moeilijk: moest je door het ijs of erover (met de slee)? Maar hoe dan ook: mensen hielpen elkaar.” Hulp was ook nodig toen Jan een keer omsloeg met zijn schuit vol met zakken meel. De oorzaak was een losgeraakte veenbonk waarop hij was gevaren. Jan lachend: ‘de zakken met bix zonken, maar de zakken met meel bleven drijven.’
Al dit zware werk deed hij naast zijn werk op de boerderij (Rietveld 9) van zijn vader Huijg van der Lip. Dit was een waar familiebedrijf: “Alle 9 kinderen, broers en zussen hielpen mee, van jongs af aan. We konden dus ook allemaal melken”.
Nadat Huijg van der Lip in 1972 met pensioen ging, werd het weideland nog in dat zelfde jaar verdeeld onder de kinderen. Vanaf die tijd was Jan de enige die nog op de boerderij bleef werken, zij het met een kleinere veestapel dan voorheen. Ook deze veehouderij eindigde uiteindelijk rond 1982, waarna de boerderij werd verkocht. Ondertussen was Jan al weer enkele jaren op een stuk land van de boerderij aan de Smitweg een boomkwekerij begonnen – met bedrijfswoning. Dit werk in de sierteelt is hij blijven doen tot aan zijn pensioen in 2012.
Soms komen oud-Rietvelders in de zomermaanden terug naar het vaardorp voor de natuur en de sfeer van toen. Dat deed ook Aart Laros met zijn vrouw Nelly, toen hij deze zomer enkele dagen verbleef in Klein Giethoorn. Op het terras gezeten vertelde hij dat hij in 1938 geboren was op een woonboot in het Rietveld. Een bijzonder verhaal.
Nadat zijn vader Huib Laros in 1935 getrouwd was met Jo Harkes wilde hij een boomkwekerij starten in het Rietveld. En wel op het land naast de boomkwekerij van hun vrienden de familie B. Markus, die op dat moment een woning (Rietveld 10) gingen bouwen. Omdat Huib en Jo Laros ook bij hun tuin wilden wonen lieten zij een woonboot maken door timmerbedrijf De Gelder. De woonboot werd vervolgens naar het Rietveld gesleept. Maar bij het houten verlaat (de sluis) naast de Rietveldse molen ontstond een probleem: De woonboot bleek te hoog en kon niet onder de houten constructie door die over het water hing. Men heeft toen gewacht totdat de school uitging en de Rietveldkinderen voorbij liepen naar huis (over het Kerkvaartpad). Deze kinderen – het waren er veel! – werden vervolgens gevraagd om in de boot te gaan zitten. Dit extra gewicht was precies voldoende om de woonboot door het verlaat heen te kunnen varen.
Op zijn kwekerij begon Huib Laros ligusters te kweken. Al snel kreeg het jonge gezin kinderen. Eerst werd een meisje geboren, Marie en vervolgens kwam in 1938 Aart op de wereld. Lang heeft dit geluk echter niet mogen duren. Nauwelijks een jaar nadat Aart geboren was kwam vader Huib te overlijden. De oorzaak: suikerziekte.
NB De bovenstaande foto’s zijn vanuit de verte gemaakt, ‘omdat je een begrafenis eigenlijk niet mag fotograferen’.
Na dit drama is de woonboot verkocht. De kwekerij ging weer terug naar de eigenaar en werd opnieuw boerenland. Weduwe Jo Harkes vond onderdak in het dorp in een huisje van molenmaker Dekker naast de houtzaagmolen, die toentertijd op het tegenwoordige Ambachtsplein stond. Vanuit haar keuken had zij zicht op het ambachtelijke bedrijfje van de vrijgezelle Siem Huisman aan de Dorpsstraat. Dit bedrijfje verrichtte een breed scala van werkzaamheden, zoals het maken van tuig voor paarden, maaikleden, schoenen en woninginrichting – een voorloper dus van het huidige bedrijf. Om kort te gaan: Jo en Siem ontdekten elkaar en zijn vervolgens na verloop van tijd getrouwd. Samen kregen zij nog 5 kinderen.
Het drama in het Rietveld was groot geweest, maar tijdelijk. Aart Laros vertelt dat hij een goede jeugd heeft gehad.
De Dekkermolen aan de Dorpsstraat
Deze molen stond bovenop de werkplaats van molenmaker Jan Dekker. Het houtzaagmolentje was in 1911 gebouwd door zijn zoon, de later zeer bekend geworden molenbouwer Adriaan Dekker. Met de molen werd een lintzaag in de werkplaats aangedreven. Bomen werden vanuit de Noordvaart met een lorrie over een rails de werkplaats ingereden. Daar werden zij tot planken en balken gezaagd. Het hout werd vervolgens – ook weer met de lorrie – gereden naar een droogschuur achter op de werf, waar het werd gedroogd. In de jaren 60 stopte de molenmakerij en werd de werkplaats nog enige tijd gebruikt door gemeentebedrijven van Hazerswoude. In 1975 moest de houtzagerij plaats maken voor het nieuw te bouwen winkelcentrum Ambachtsplein. De gemeente wilde de molen niet hebben en daarom dreigde hij gesloopt te worden. Uiteindelijk werd dit unieke industriële erfgoed voor 1 gulden verkocht aan molenbouwer Van Beek in Rijnsaterwoude. Nadat ook dit bedrijf gestopt was kreeg de molen weer een nieuwe plek en wel op de schuur van molenmaker Verbij in Hoogmade vanaf 2009. Alleen wordt daar geen hout meer gezaagd, maar elektriciteit opgewekt. De Dekkermolen is gerestaureerd en verkeert nog steeds in uitstekende conditie.
Zaterdag 3 september – Het was weer gezellig druk op het jaarlijkse buurtfeest in het Rietveld. Deze keer vond het feest plaats in de tuin op het eiland van Let en Jeannette – Rietveld 11. Dit eiland is uitsluitend per boot bereikbaar, dus het was voor alle gasten een dringen om een goede aanlegplaats te vinden.
Veel van hen brachten heerlijke bijgerechten mee voor de barbecue, die verzorgd werd door de eilandbewoners en hun zoons.
Extra gezellig werd het dankzij een verrassend muzikaal optreden. Dit werd verzorgd door Margretha (van de Laar), nieuwe bewoonster van het vaardorp, en haar muzikale begeleider Roland Verstappen. Samen en apart zongen en speelden zij uit hun beider repertoire.
Dankzij de heerlijke zomertemperatuur bleef het nog lang gezellig. De laatste gasten roeiden pas weg toen de duisternis al lang was ingevallen.
Ontstaan Kruiskade
Bij de vorming van de Hoornse polder (aan de Rijn) werd in 1470 aan de zuidzijde van deze polder de Kruiskade aangelegd. De polder het Rietveld bestond toen nog niet. Maar na 1648, toen ook de Rietveldse polder was ontstaan, vormde de Kruiskade de waterscheiding tussen deze twee polders. Beide polders, de Hoorn en het Rietveld, hadden daarna eeuwenlang hun eigen waterniveau en hun eigen molens die het water naar de Rijn maalden. Dat veranderde in 1966 toen een gemaal aan de Rijn – gebouwd op de plek van de Hoornse molen – deze functie van beide polders overnam. De Hoorse en de Rietveldse polder werden vanaf toen samengevoegd tot de Riethoornse polder.
De Kruiskade is altijd een houtkade geweest, dus met hout begroeid dat nodig was als geriefhout. De kade is destijds ontstaan door twee scheisloten te graven, parallel op ongeveer 12 meter afstand. Met de grond uit deze sloten werd de tussenliggende kade gevormd. Aan de noordzijde van de kade – dus in de Hoornse polder – ligt de scheisloot die wordt aangeduid met de Dwarswetering (ook wel Dwarswatering genoemd). Deze wetering was via een klein sluisje (verlaat) aangesloten op de Papenvaart. En die kwam weer uit op de Rijn. Het verlaat is ongeveer 60 jaar geleden verwijderd.
Bewoning
Aan de Kruiskade zijn in de tweede helft van de 19e eeuw drie boerderijen ontstaan. Waarschijnlijk had dit te maken met de aanleg van de spoorlijn Leiden – Woerden in 1878, waardoor boerderijen aan de Rijndijk afgesneden werden van hun weidegrond. De drie boerderijen werden opgericht aan de zuidzijde van de Kruiskade, dus in de Rietveldse polder. Om de woningen bereikbaar te maken werd een eigen pad van 1,5 km aangelegd vanaf de Rijndijk. Dit toegangspad -“een karrespoor met hekken die je telkens moest opendoen” – heeft een eeuw lang dienst gedaan tot 1980.
De bewoners van de Kruiskade moesten het lange tijd stellen zonder nutsvoorzieningen. Ouderen onder hen kunnen het zich nog goed herinneren: “Water dronken we uit de regenput, voor licht waren we aangewezen op kaarsen en de gaslamp. En voor het koken hadden we oliestelletjes en een gasfles.” Vanaf 1965 hadden de bewoners leidingwater (besluit gemeenteraad 30/10/64). Twee jaar later was er telefoon en vier jaar later – in 1969 – had de Kruiskade elektriciteit.
Ruilverkaveling
Vanaf 1980 werd de Kruiskade ook fysiek beter bereikbaar. Rond die tijd vond de ruilverkaveling Rijnstreek-Zuid plaats. In dat kader werden (oost-west)ontsluitingswegen aangelegd aan weerszijden van de Gemeneweg , waardoor het weidegebied werd open gelegd, nieuwe boerderijen konden worden gebouwd en bestaande boerderijen en landerijen beter bereikbaar werden. De boerderijen aan Kruiskade kon vanaf die tijd bereikt worden over de Galgweg en het Spookverlaat. Het eigen toegangspad vanaf de Rijndijk was overbodig geworden.
Maar dat was niet het enige. In samenhang met de ruilverkaveling vond ook natuurcompensatie plaats. Een langgerekt gebied rond de Kruiskade kreeg een groenbestemming en werd geherwaardeerd met o.a. bosaanplant en uitbreiding van waterpartijen. De oude Kruiskade, ruim 1300 m lang vanaf de Compierekade tot aan de Papenvaart, ligt daar midden in. Dit prachtige natuurgebied van 25 ha groot kreeg de naam ‘het Spookverlaat’ evenals de weg die er langs ligt. Dit Spookverlaat kwam in 1990 in eigendom van Staatsbosbeheer; deze organisatie verzorgt het onderhoud. Maar ook de vogelwerkgroep Koudekerk/Hazerswoude e.o. heeft daar een belangrijke rol in. De vogelkijkhut en het ooievaarsnest in het Spookverlaat zijn geplaatst door en in eigendom van deze vogelwerkgroep.
Natuurgebied het Spookverlaat:
De naam SPOOKVERLAAT
Met de naam ‘Spookverlaat’ wordt sinds de ruilverkaveling zowel de weg als het natuurgebied aangeduid. Het is niet echt een heel oude naam. We komen hem voor het eerst tegen halverwege de 19eeeuw. De naam verwijst naar een legende die zich rond het verlaat (sluisje) tussen de Papenvaart en de Dwarswetering) heeft afgespeeld. Centraal daarin staan de geliefden Amalia en Frederik. Hun liefdesspel speelde zich af tijdens een zwoele zaterdagavond; het was al schemerig. Zoenend en strelend en gezeten op de rand van het verlaat verloren zij zich in elkander. Maar plotseling liet Frederik merken meer te willen, hij was opgewonden. Amalia, geschrokken van zoveel doortastendheid, riep ‘Wat doe je nou?’ en “Blijf van mij àf!” En bij het woord ‘àf’ gaf zij haar minnaar een flinke duw. Die tuimelde vervolgens achterover in het diepe sluiswater. Toen voltrok zich een drama, want geen van beiden kon zwemmen. Hij riep om haar en om haar hulp, en ook zij riep om hulp, radeloos, reddeloos. Niemand hoorde hen! Spoedig verdween Frederik naar de diepte en kwam niet meer boven. Daarna zag zij alleen nog maar zijn strohoed drijven. Amalia kreeg spijt, veel spijt naderhand. Zij was gebroken en ontwikkelde zich daarna steeds meer tot een getroebleerde en melancholische vrouw. Artsen konden haar niet helpen. Vaak op de zaterdagavond werd zij gedreven naar het verlaat, alsof een onzichtbare hand haar meenam. Daar hoorde ze dan een bekende stem, smekend en hol vanuit de diepte: “Amalia, Amalia, bemint gij mij?” Maar zij was niet de enige; ook anderen begonnen zich te melden. Ook zij meenden het geroep van Frederik gehoord te hebben……..Het verlaat werd steeds meer een Spookverlaat.
Foto uit 1930 van het verlaat tussen de Dwarswetering en de Papenvaart, die het spookverlaat werd genoemd.
Het sluisje (2.90 x 5.75 m) werd gereno-veerd in 1901 door molenmaker J. Dekker . Na de renovatie betaalde de Hoornse polder 50 euro per jaar onderhoudskosten aan de Rietveldse polder die eigenaar was. In 1960 werd het sluisje gesloopt.
Een wandeling
Over de Kruiskade in het Spookverlaat is een natuurpad aangelegd en kunt u wandelen door dit groene paradijs. Maar heeft u wat meer tijd dan kunt u een rondwandeling van 6 km maken over de drie kades rond de (voorheen) Rietveldse polder en langs het vaardorp. Deze wandeling staat beschreven in de wandelroute “De kades om het Rietveld”, elders op deze site.
Rond vaardorp het Rietveld zijn verschillende mooie wandelingen te maken. Een ervan is de wandeling van 6 kilometer met de naam ‘De kades om het Rietveld’. Deze kades, de Compierekade, de Kruiskade en de Oostkade waren destijds belangrijk bij het droogleggen van de polder het Rietveld in 1648. Maar zij waren stuk voor stuk al eerder aangelegd bij het droogleggen van de omliggende polders. De wandeling gaat over deze prachtige groene kades en over een weg door het sierteeltgebied, parallel aan de Rietveldse vaart.
Start: U kunt overal op de route starten; de wandeling loopt namelijk rond. Wij beginnen bij de brug over de Rietveldse vaart. We volgen de Dijkgraafweg naar het zuiden tot aan de kruising met de burg. Smitweg. Daar linksaf deze burgemeestersweg op door het sierteeltgebied. Aan het eind gaan we linksaf de Compierekade op. Vervolgens via deze kade (1521) door het open weidelandschap naar het noorden. Deze kade is destijds aangelegd om het Alphense deel van het grote Rietveld te kunnen droogleggen. We lopen door tot aan de bomen en het struikgewas van het Spookverlaat. Daar kunnen we linksaf over het groen begroeide pad van de Kruiskade (1470). In plaats van over de kade te lopen kunt u ook de meer ruimtelijke weg van het Spookverlaat volgen. Aan het eind van de kade (bij het ooievaarsnest) buigt de weg af naar links. Daarna, bij de eerstvolgende boerderij links ligt het Papenpad.
Dit pad gaan we op naar de Papenvaart en vervolgens lopen we langs deze vaart richting de Rietveldse molen. De kade waarop u loopt ligt tussen de Geer- en de Rietveldse polder en heet oorspronkelijk de Oostkade. Later werd deze kade vooral het Papenpad genoemd, omdat de katholieken uit het dorp – nadat zij in 1572 hun kerk verloren aan de Reformatie – deze route namen naar hun (schuil)kerk aan de Rijndijk. De Papenvaart waar u langs loopt, werd naderhand gegraven als boezem van de Rietveldse molen naar de Rijn. Hier links en rechts voornamelijk weer weidegebied. Zo komen we uiteindelijk uit op weer een burgemeestersweg in de polder: de Ten Heuvelhofweg. Hier gaan we linksaf door het sierteeltgebied. Langs deze weg ligt de Groene Kathedraal, een mooie groene oase rond een kathedraal, een engelenbak en een Japanse theetuin. Alles vrij entree. Een paar honderd meter verderop gaan we rechtsaf de Dijkgraafweg op en komen we weer uit bij de Rietveldse brug, waar we begonnen zijn. Het is een rustige en mooie wandeling in het Groene Hart. En niet te lang.
NB Zowel de Kruiskade, als de Oostkade/ Papenpad zijn onverharde natuurpaden. Zorg dus voor het juiste schoeisel en ga er niet wandelen tussen 15 maart en 15 juni. Want dan broeden de vogels.
