April 2019 – Hierbij een kleine historische uitweiding over het Zaans Rietveld aan de hand van een rondwandeling (3 km).
Komend vanuit het vaardorp leg ik mijn boot aan op het kruispunt Rietveldse Vaart/ Rietveldse pad/Compierekade. Ik steek de Compierekade over en loop het Rietveldsepad op, richting Alphen.
Na 1530 toen het Zaans Rietveld bemalen werd, begonnen boeren zich hier te vestigen. Via de Compierekade als toegangsweg trokken zij het drassige gebied in, vestigden er boerderijen en legden een pad aan, dat aanvankelijk het Alphens pad en de Nieuwe dijk heette maar aan het begin van de vorige eeuw een definitieve naam kreeg en het Rietveldsepad ging heten.
Keurig langs dit pad staan de boerderijen en dagloners woningen. Dat zal oorspronkelijk anders geweest zijn. Want ook al stammen verschillende woningen nog uit de 19e eeuw, toch hebben zij al enkele voorgangers gehad. Stukje bij beetje is deze polder gemodelleerd tot wat zij nu is. Ook in deze polder ging het vervoer aanvankelijk nog vaak over water; lang niet alle stukken waren toen al over land bereikbaar. Dat is nu anders; veel vaarwater van toen is versmald of verdwenen.
Halverwege het Rietveldse pad heb je een smal fietspad naar rechts (vanuit Alphen: links). Dit is het Bedelaarsbos, het gebied waar in de 17e en 18e eeuw zwervers en bedelaars in Alphen naar verbannen werden. Ook de zonderlinge Heremiet (zie onder Verleden in beeld) had hier rond het jaar 1700 zijn hutje. Wandelend door dit voormalige Bedelaarsbos, nu niet veel meer dan een houtkade, stuit je aan het eind op de spoorlijn. Hier ga je met een bocht onder het hoge spoorbruggetje door via een houten steiger boven het water. Aan de andere kant van de spoorlijn, op 50 meter, stond de molen die het Zaans Rietveld droog hield.
Die molen is er niet meer, de molenaarswoning is pas in 2022 gesloopt. Alleen de oude waterput staat er nog. De laatste bewoner wist destijds te vertellen dat “de laatste Schellingerhout uit het oude huisje rond 1970 vertrokken was”. Het was de familie Schellingerhout die sinds mensenheugenis de molen en het bijbehorende sluisje bediende.
De molen van het Zaans Rietveld dateerde uit 1530. Hij stuwde het water uit deze polder via de 500 m lange Voortvliet de Gouwe in. In 1634 werd de molen geheel vernieuwd; vanaf dat moment stond er een wipwatermolen met scheprad. Tegelijk werd bij de molen ook een verlaat (sluis) aangelegd, zodat scheepvaart tussen de Gouwe en het Zaans Rietveld mogelijk was.
De molen werd daarna nog enkele malen gerenoveerd totdat hij in 1908 werd afgebroken. De bemaling van het Zaans Rietveld was op dat moment al overgenomen door het stoomgemaal van de polder Kerk en Zanen.
De sluis bleef langer in functie, omdat de boerderijen het vervoer over water nog niet konden missen. In 1941 werd de sluis uiteindelijk verwijderd; de Voortvliet werd bij de Gouwe afgedamd. Vanaf 1943 werd deze toegang naar het Zaans Rietveld geheel weggegraven door de Nederlandse Heidemaatschappij, een werk dat pas in de jaren 50 werd voltooid. Als je vanaf de voormalige molen naar de Gouwe wandelt, loop je dus nu over de bodem van de voormalige Voortvliet.
Maar dat doe ik niet. Ik ga weer terug onder het spoorbruggetje door, waar dus in het verleden de scheepvaart onderdoor ging van en naar het Zaans Rietveld. Vervolgens ga ik linksaf en loop ik evenwijdig met de spoorlijn tussen de struiken door. Daarna buigt het pad van de spoorlijn af en ga ik een dijkje op: de Spijkerboorse Kade, de eeuwenoude grens tussen de Boskoopse Nesse polder en het Zaans Rietveld. Rechts van de kade ligt de Spijkerboorse wetering, destijds een vaarweg. Over deze wetering kijk ik uit op de graslanden van het Zaans Rietveld met op de kop hier en daar geriefbosjes. Aan de linkerzijde bestaat de kade uit een houtwal, die de scheiding vormt met de Boskoopse boomkwekerijen. De Spijkerboorse kade is een mooi strookje natuur dat wordt onderhouden door het Zuidhollands Landschap. Ik loop het graspad af tot aan de Compierekade en ga hier rechtsaf. Het eerste stukje van deze voormalige kade is sinds ruim een halve eeuw een ontsluitingsweg voor de Hazerswoudse sierteelt, waarvan we hier ter linkerzijde vooral de kassen zien. Daarna gaat de Compierekade over in een fietspad. Als ik het kassengebied voorbij ben komt ‘het Groene Hartgevoel’ weer terug. Het is nog een paar honderd meter lopen tot aan mijn boot.