Het was helder en windstil, die ochtend, eind september. Het juiste weer om tijdens het opkomen van het ochtendlicht, dus bij het krieken van de dag, een aantal mooie foto’s te maken. Bij mij in de roeiboot zat Dirk Koster, fotograaf uit Alphen. We roeiden door het vaardorp, van oost naar west. Op zo’n tijdstip van de dag is het doodstil. Je hoort dan alleen de vogels, zij zijn al vroeg wakker en hebben het rijk nog alleen. In sommige woningen ging het licht aan. Het eerste vaarverkeer kwam op gang: een moeder brengt haar kinderen naar school, een hond wordt uitgelaten. Dirk maakte die ochtend een aantal prachtige foto’s. Hierbij een kleine selectie, te beginnen bij de Compierekade met een overzichtsfoto.
(N.B. Om de foto’s goed te bekijken moet u ze even aanklikken.)
Vorig jaar was het niet gelukt vanwege de corona. Daarom was het afgelopen zaterdag 4 september extra genieten tijdens de jaarlijkse burenavond in het Rietveld. Ook het weer werkte uitstekend mee en in de nieuw ingerichte tuin van Ron en Marijke (Rietveld 7) – bij wie we te gast waren – was het heerlijk vertoeven. De hapjes en drankjes waren ook niet te versmaden. Opnieuw waren vrijwel alle bewoners van het vaardorp present, tijdens deze 8e jaarlijkse burenavond op rij.
De gemeente Alphen gaat het unieke karakter van vaardorp het Rietveld beter beschermen. Zo wordt een brede strook rond het vaardorp aangewezen als ‘cultuur-historisch belangrijk’ en datzelfde geldt ook voor een aantal woningen en boerderijen langs het water. Voorts zal bij een herziening van het bestemmingplan een afweging worden gemaakt van de sierteeltbelangen tegenover andere belangen, te weten het belang van het vaardorp, de landschappelijke kwaliteit, de cultuurhistorische waarde en de natuurwaarde. Een en ander valt op te maken uit de brief die de gemeente onlangs stuurde aan de bewonersvereniging het Rietveld. De brief is een reactie op de ‘Toekomstvisie het Rietveld’ die de bewonersvereniging in november vorig jaar aan de gemeente aanbod.
Vooral in het weekeinde is het soms druk bij de aanlegsteigers aan de Dijkgraafweg
Daarnaast wil de gemeente ook een aantal knelpunten aanpakken, die in de visie genoemd waren. Zo wil zij in gesprek met de bewoners een oplossing vinden voor de verkeersonveiligheid rond de aanlegsteigers aan de Dijkgraafweg. Daarbij wordt ook bekeken of er voldoende aanlegplekken zijn.
De hoge harde oevers langs de vaart, het weggraven van percelen en het inrichten van waterbassins langs het water, dat alles is landschappelijk ontsierend vinden de bewoners. De vereniging is voorstander van zoveel mogelijk natuurlijke oevers en behoud van de oorspronkelijke structuur van water en land langs de vaart. In haar reactie hierop zegt de gemeente toe in haar overleg met Greenport aandacht te zullen vragen voor vervanging van de harde oevers langs de vaart. Bij het Hoogheemraadschap zal zij aandringen op het doorontwikkelen van natuurvriendelijke oevers. Het onderhoud van houtwallen en geriefbosjes – ook een aandachtspunt volgens de bewoners – zal de gemeente stimuleren via het Landschapsfonds.
In en om het Rietveld ziet de bewonersvereniging graag rustige vormen van recreatie: wandelen, fietsen en varen. Motorisch vaarverkeer zou zo veel mogelijk geweerd moeten worden ten gunste van elektrisch varen. De gemeente laat weten eveneens in te zetten op elektrisch varen. Tevens is zij het met de bewonersvereniging eens dat het vaardorp een goede plek is voor kanovaren. Zij is voorstander van het realiseren van kanoroutes met steigers en overdraagplaatsen o.a. van Hazerswoude via het Rietveld naar Laag Boskoop.
Hier zou een fiets- en voetpad moeten komen, ongeveer 200 meter lang, van de Ten Heuvelhofweg naar de Compierekade
Een rondje om het vaardorp, wandelend of fietsend, is nu nog niet mogelijk, maar wel een grote wens van velen. Die wens kan wellicht binnenkort in vervulling gaan. De gemeente heeft de ontbrekende schakel, een pad tussen de Ten Heuvelhofweg en de Compierekade, reeds in bespreking bij de provincie. Informatieborden met daarop het bijzondere historische karakter van het vaardorp gaan er ook komen. De bewonersvereniging is bezig met het ontwerp en de financiering; de gemeente heeft zich in principe akkoord verklaard met plaatsing.
Na de jarenlange achteruitgang van het Rietveld is de brief van de gemeente Alphen een heel mooi bericht!
Een bijzonder element in het Rietveld is ‘de waterval’, gelegen achter de Rietveldse molen. Hier stroomt permanent water vanuit de Papenvaart een meter omlaag de Rietveldse vaart in. De juiste naam is ‘wateroverslag’. Het water stroomt over een breed geaccidenteerd talud, waardoor een kabbelend geluid ontstaat. Deze wateroverslag tussen brede rietkragen achter de molen blijkt een van de favoriete plekjes van Rietveldbezoekers. Ernaast is een picknickplek vanwaar je een prachtig uitzicht hebt over de polders.
Hoe is deze wateroverslag ontstaan?
In 1959 werden de Rietveldse en de Hoornse polder samengevoegd tot de Riethoornse polder. Vervolgens werd een nieuw gemaal gebouwd voor de beide polders. Dit gemaal kwam op een plek nabij het noordzijde van de Compierekade, waar tot 1929 de Hoornse molen stond. Het boezemkanaal dat het water moest gaan afvoeren naar de Rijn, lag er nog.
In 1966 was het zover. De Rietveldse molen stopte met de bemaling, waarna deze taak werd overgenomen door het nieuwe gemaal. De Papenvaart achter de molen, eeuwenlang de waterafvoer van het Rietveld naar de Rijn, kreeg een andere functie: het werd een waterinlaatkanaal. In de Papenvaart werden 2 stuwen geplaatst, één bij de Rijn en de ander in het Spookverlaat (foto). Beide stuwen hebben een inlaat of inlaatduiker, bedoeld om water de polder in te laten.
Via de twee inlaten stroomt water uit de Rijn naar het lagere deel van de Papenvaart om vervolgens via een val van 1 meter hoog de Rietveldse vaart in te stromen: de waterval.
Dit binnen laten van water is nodig om het polderwater vers te houden – stilstaand water wordt “dood”. Bij een te lage waterstand, bijvoorbeeld na een lange periode van droogte en de daarbij voorkomende verdamping, wordt de inlaat ook gebruikt om het water weer op peil te krijgen.
Door Rijnwater in te laten aan de ene zijde van de Riethoornse polder en weer op te malen aan de andere zijde ontstaat aldus een permanente verversing van het polderwater.
Het inlaten van rivierwater in de polder heeft overigens ook andere gevolgen: ook in het Rietveld worden steeds vaker rivierkreeften gesignaleerd.
Op de foto: een rivierkreeft op bezoek bij Rietveld nr. 17
Tussen de Rietveldse molen en de Rijn loopt de Papenvaart. En ernaast loopt het Papenpad. Waar komen die namen vandaan? Een paap is immers ‘’een mild scheldwoord voor een katholiek persoon”. Voor de historie van het Papenpad moeten we terug naar het jaar 1572.
Hazerswoude was toen nog maar een klein dorpje. Het had al wel een kerk, de St.Michaelskerk, gewijd aan de aartsengel. Deze kerk stond op de plek van de huidige Hervormde kerk.
De omwenteling die in april van dat jaar in Den Briel was begonnen, kreeg ook Hazerswoude in zijn greep. In juni 1572 werd de kerk van Hazerswoude door de aanhangers van de nieuwe leer in beslag genomen. De pastoor vluchtte en nam daarbij enkele kostbaarheden mee, zoals een koormantel, kelken en een monstrans. De Hazerswoudse kerk zou daarna definitief in protestantse handen blijven.
Voor katholieken die zich niet tot de nieuwe leer aangetrokken voelden, was er lange tijd geen gebedshuis. Maar rond 1581 kwam daar verandering in en werd de zolder van een boerderij aan de Rijndijk (nabij de latere Zwaantjeskerk) als schuilkerk ingericht. De katholieken mochten inmiddels wel hun geloof uitoefenen, zo lang dit maar niet in het openbaar gebeurde. Voor de vergunning voor deze schuilkerk moesten zij jaarlijks 200 gulden betalen aan de baljuw (ambtenaar), hetgeen voor die tijd geen klein bedrag was.
De schuilkerk aan de Rijndijk trok gelovigen uit een wijde omgeving. Vanuit het zuiden liepen sommigen over de waterkering aan de westrand van de Rietveldse polder, toen de ‘Oostkade’ genoemd. (Dit was de oostkade van de Geer- en de Rynenborger polder). Na de bouw van de Rietveldse molen en bijbehorende sluis in 1648 werd deze route nog aantrekkelijker. Je kon nu lopend de Kerkvaart oversteken en vervolgens vanaf de molen naar de Rijndijk lopen. Dit pad werd al gauw smalend het Papenpad genoemd.
De molen was te krachtig
Daar kwam in 1659 nog een Papenvaart bij. Toen de Rietveldse molen in 1648 begon te malen bleek hij krachtiger dan gedacht. Het water vanuit het Rietveld werd aanvankelijk om de sluis heen in de Kerkvaart gespuid. Maar de dijken richting het dorp konden dit niet aan waardoor overstromingen plaatsvonden. De molen had een eigen afvoerkanaal nodig naar de Rijn. Deze werd langs de Oostkade en het daarop gelegen Papenpad gegraven en was in 1659 klaar. En wat was er logischer dan deze vaart langs het Papenpad de Papenvaart te noemen?
St Michaels- of Zwaantjeskerk
In het begin van de 18e eeuw stond er aan de Rijndijk weer een echt kerkgebouw. En ook deze kerk was ook weer gewijd aan Sint Michael, zoals destijds de middeleeuwse kerk in het Dorp. De kerk werd al in 1871 vervangen door een nieuw, beter kerkgebouw. De katholieke Michaelskerk aan de Rijn, had een functie voor de wijde regio. Velen kennen de kerk nog onder de bijnaam ‘de Zwaantjeskerk’.
Tot het eind van die eeuw werd het Papenpad belopen, daarna raakte het kerkpad in ongebruik. Want in 1797 kreeg Hazerswoudedorp zijn eigen katholieke kerk weer terug. Toen nog in een leegstaande kerk van de doopsgezinde gemeente, maar in 1881 – door toedoen van pastoor Van Zon – in een nieuw kerkgebouw zoals we dat nu kennen. Patroon van de kerk werden de heilige Engelbewaarders. Zo werd via de naam de band met de middeleeuwse kerk in het dorp alsnog behouden. De Zwaantjeskerk aan de Rijndijk is inmiddels gesloopt.
In 1664 werd de oude middeleeuwse kerk in het Dorp gesloopt. De protestanten lieten op dezelfde plek een nieuwe bouwen, de kerk van de Hervormde gemeente, zoals die er nu staat. Ook binnen de eigen gelederen woedde bij de protestantse beweging door de eeuwen heen een geloofsstrijd. Zo ontstonden in Hazerswoude verschillende afscheidingen. Uiteindelijk bleef hiervan naast de Hervormde Kerk als enige de Gereformeerde Kerk over. Eind 19e eeuw liet zij een kerkgebouw neerzetten op de hoek van de Gemene weg en de Dorpsstraat. In 1969 werd dit gebouw verlaten voor een nieuwe kerk, de huidige kerk de Korenaar.
Ieder geloof zijn eigen bakker
De geloofsstrijd sloeg uiteindelijk neer in de verzuiling, hier maar ook elders in ons land. In het sociale en politieke (verenigings)leven ging men zich langs de lijnen van het eigen geloof organiseren. In een dorp als Hazerswoude, waar de geloofsstrijd zo heftig was geweest, nam die verzuiling soms groteske vormen aan. Ook in het Rietveld dat buiten het dorp lag, was dat merkbaar. Tot in de jaren 60 bezorgden de leveranciers in het vaardorp nog aan huis met de roeiboot. Maar dan had je een hervormde, katholieke en gereformeerde bakker, kruidenier of slager en zij leverden elk alleen aan hun eigen geloofsgenoten. Druk was het, maar niet erg efficiënt. ‘Time’ was toen nog lang geen ‘money’.
Het Papenpad is er nog grotendeels. Het eerste stuk loopt van de burg. Ten Heuvelhofweg naar het Spookverlaat en is het best te belopen. Het pad verspringt bij het Spookverlaat maar gaat daarna verder tot aan de N11. Daar kan je linksaf via bruggen over slootjes naar de Oostvaart lopen.
De Papenvaart ligt er nog steeds. Hij loopt vanaf de Rietveldse molen met een slinger door Spookverlaat. Daar ligt een stuw ; het gedeelte naar de Rijn heeft een hoger waterniveau. De Papenvaart gaat onder de N11 en de spoorlijn door en komt bij de Rijndijk uit, vlak voorbij de voormalige pastorie van de Zwaantjeskerk. Daar ligt weer een stuw om het niveauverschil met het hogere waterniveau van de Rijn op te lossen. Vooral het gedeelte in Spookverlaat is in combinatie met de omringende natuur werkelijk schitterend.
Het is een mooi natuurgebied, verscholen achter het struikgewas langs de Rietveldse Vaart. Sommige bewoners noemen het de Rietveldse plas. Het bestaat uit een kleine waterplas met rondom rietkragen, een eiland, flinke stukken grasland, knotwilgen op een rij, bomen en struikgewas. Kortom een oorspronkelijk stukje Hollands landschap. En het is verbonden met de vaart via een brede sloot tussen de woningen 19a en 21.
Het gaat hier om een voormalige boomkwekerij van enkele percelen grond met een bijbehorende woning. Deze woning ligt aan de Rietveldse Vaart. Ruim 10 jaar geleden kwam deze kwekerij in het bezit van Jos van Boheemen. Jos is eigenaar van een stekbedrijf in Waddinxveen en Reeuwijker van geboorte. Toen hij de grond niet voor zijn bedrijf nodig had, besloot hij er iets moois van te maken. Naar het waterrijke landschap dat hij kent vanuit zijn jeugd. In 2012 startte hij de herinrichting van deze kwekerij.
Inmiddels is het een prachtig en volgroeid stukje natuur geworden, dat juist in deze lenteperiode volop tot leven komt. Geluiden van kikkers en (water)vogels komen je van alle kanten tegemoet. Op de vraag of het onderhoud van zijn omvangrijke natuurtuin niet te veel werk kost antwoordt Jos: ‘zo’n gebied moet je beheren, niet cultiveren’. En dat is natuurlijk ook zo.
Het is altijd zijn plan geweest hier te gaan wonen, maar momenteel is het nog niet zo ver. De woning aan het Rietveld – ‘ eigenlijk te modern voor zo’n vaardorp’ – heeft hij zojuist weer voor een periode van 5 jaar verhuurd aan een van zijn werknemers. Wel is Jos vaak in zijn natuurtuin te vinden en dan is het ‘genieten’. Ook personeel komt soms mee, vooral als er iets te vieren is.
De Rietveldse plas is particulier bezit en dus geen recreatiegebied. Jos is daar duidelijk over. Wat het dan wel is? Het is in elk geval een welkome breiding van het leefgebied van de Rietveldse (water)vogels en vissen en een prima buffer van schoon water.
